Park Odra

Kompleks fabryki nici w Nowej Soli składał się z dwóch części: przemysłowej i rezydencjonalnej, które tworzyły przestrzennie jedną całość.

Willa

Budowę okazałej siedziby właścicieli fabryki nici przypisać należy spadkobiercom jej założyciela Johanna Dawida Gruschwitza (1776-1848), czyli synom Alexandrowi i Heinrichowi. Budowla powstała w bezpośrednim sąsiedztwie fabryki. Do czasu wzniesienia rezydencji rodzina Gruschwitzów mieszkała w jednym z domów przy obecnej ulicy Wrocławskiej na terenie należącym do gminy wyznaniowej braci morawskich. Dokładnej daty rozpoczęcia budowy willi nie udało się dotąd ustalić. Obecna bryła budynku powstawała etapami i składa się z kilku członów, które zachowują swoją neoklasycystyczno-eklektyczną formę. Najstarszy, zwrócony frontem w kierunku wschodnim, korpus budynku mógł powstać już na początku lat 50. XIX stulecia. Przed 1859 r. pierwotny korpus budowli przedłużono w kierunku północnym. Charakterystycznym elementem nowego członu była wysoka prostokątna wieża widokowa. Od południa dostawiono prostokątny ryzalit. Kolejna rozbudowa założenia miała miejsce prawdopodobnie na przełomie lat 80. i 90. XIX stulecia, kiedy powstało skrzydło południowo-zachodnie oraz od wschodu pięcioboczny ryzalit przykryty ozdobnym dachem namiotowym z trzema neobarokowymi lukarnami. Na przełomie stuleci budowla wzbogaciła się o kolejny ryzalit mieszczący okazałą klatkę schodową w narożniku południowo-wschodnim oraz dostawioną do narożnika północno-zachodniego dobudówkę (po 1898 r.). Ostatnia większa przebudowa założenia miała miejsce na początku XX stulecia, kiedy skrzydło południowo-zachodnie nakryto dachem mansardowym z lukarnami. Willa pozostawała siedzibą rodziny Gruschwitzów do 1945 r.

Po przejęciu władzy w mieście przez administrację polską w 1945 r. willa właścicieli fabryki nici znalazła się w zarządzie Państwowych Zakładów Przemysłu Lniarskiego Nr 4 „Odra”. W 1946 r. w budynku zakład uruchomił żłobek i przedszkole. Na potrzeby działalności tych placówek dokonano przebudowy części wnętrz, które zatarły pierwotne podziały. Przedszkole funkcjonowało w willi do 1991 r. Po tym czasie ulokowano w obiekcie kilka instytucji. Przez pewien czas mieścił się tu Młodzieżowy Dom Kultury, w latach 1998-2007 swoją siedzibę miała Straż Miejska, a w latach 1997-2002 Prywatna Szkoła Katolicka. Przez kilka lat funkcjonowała tu także poradnia weterynaryjna. W  atach 2006-2020 znaczną część pomieszczeń zajmował Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. W skrzydle południowo-zachodnim swoją placówkę w latach 1993-2014 prowadziło Koło Nowosolskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta. Na potrzeby kuchni prowadzonej przez instytucję dokonano w tym czasie znacznej przebudowy pomieszczeń parteru części willi. Kilka lat temu powstał pomysł przekazania obiektu na potrzeby Państwowej Szkoły Muzycznej I Stopnia w Nowej Soli. Obecnie trwają prace projektowe oraz pozyskiwanie środków na realizację tego przedsięwzięcia.

Ogród

Ogród przy willi Gruschwitzów założony został około 1852 r. Od północy założenie sąsiadowało z cmentarzem braci morawskich. Od południa i zachodu otoczony był terenem fabryki nici. Wschodnią granicę wyznaczała szosa Berlin-Wrocław (obecnie ulica Wrocławska). W zachodniej części ogrodu wzniesiono dom ogrodnika, w północnej natomiast oranżerię. W otoczeniu willi usytuowana była kolista fontanna. W narożniku południowo-wschodnim natomiast ukryta pod ziemnym nasypem lodownia. Z planu fabryki z lat 1895-1896 wnosić należy, że ogród posiadał układ swobodny. Do otoczonego ceglano-stalowym ogrodzeniem założenia prowadził wjazd od ulicy Wrocławskiej, przy którym ulokowano niewielką portiernię. Prawdopodobnie na początku XX stulecia na terenie ogrodu wzniesiono drewnianą muszlę koncertową. Po 1945 r. ogród zamieniono na park przedszkolny. Przy oranżerii działało ogrodnictwo. W latach 60. XX wieku po likwidacji ogrodzenia ogród stał się ogólnodostępnym parkiem zwanym potocznie „Park Odry”. Wcześniej, po adaptacji jednego z budynków fabrycznych, ulokowano na obrzeżu parku Zakładowy Dom Kultury. W latach 70. zlikwidowano lodownię, później muszlę koncertową. W latach 80. w pobliżu oranżerii wzniesiono piętrowy budynek zakładowego ośrodka zdrowia. Obecnie dawny ogród poddawany jest rewitalizacji. Pierwotny układ jest częściowo czytelny. Zachował się także liczny drzewostan z charakterystycznym, pomnikowym platanem klonolistynym.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

•